Staatscommissie Grondwet ingesteld
Op 9 juli 2009 is de Staatscommissie Grondwet geïnstalleerd.
Deze onafhankelijke commissie zal het kabinet adviseren over de toegankelijkheid en de betekenis van de Grondwet voor burgers, de opneming van een preambule, de verhouding tussen de grondrechten en de rechten die voortvloeien uit internationale verdragen, zoals een eerlijke procesgang en het recht op leven, en de grondrechten in het digitale tijdperk.
Naast een mogelijke wijziging van de Grondwet, wil het kabinet daartoe ook de kennis van en het inzicht in de Grondwet vergroten. Het is de bedoeling dat het advies voor 1 oktober 2010 wordt uitgebracht.
Grondrechten
De Grondwet is de belangrijkste wet van Nederland. Zij bevat grondrechten zoals de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en recht op privacy. Daarnaast beschrijft de Grondwet de functies van het Koninklijk huis, de regering, het parlement, rechterlijke macht en andere staatsonderdelen.
Toetsingsverbod
Alle andere wetten dienen de bepalingen van de Grondwet in acht te nemen. Maar er is iets raars aan de hand met onze Grondwet: een Nederlandse rechter mag geen wetten aan de Grondwet toetsen. Artikel 120 Grondwet luidt: De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen.
Verdragen
Dat is vreemd, want de Nederlandse rechter kan nationale wetten wél toetsen aan internationale verdragen, zoals het zeer belangrijke Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) dat voor een groot gedeelte dezelfde grondrechten biedt als onze eigen Grondwet.
Scheiding der machten
Tegenstanders vinden dat grondwettelijke toetsing inbreuk maakt de strikte scheiding der machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht). De rechter zou zich dan boven de politiek stellen.
Wetsvoorstel
Femke Halsema van GroenLinks heeft in 2002 een wetsvoorstel ingediend dat burgers de mogelijkheid moet geven om een wet te laten toetsen aan de Grondwet. Het valt nooit te voorzien of een wet in elk individueel geval goed uitpakt. Daarom moet een burger die zich benadeeld voelt door een wet, de rechter kunnen laten beoordelen of de wet in zijn geval inderdaad de Grondwet schendt.
Gespreide toetsing
In het voorstel kan elke Nederlandse rechter wetten aan de Grondwet toetsen. In veel andere landen (bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk) bestaat een speciale instantie die als enige rechter wetten mag toetsen.
Vrijheidsrechten
Ook kunnen wetten alleen aan zogeheten "klassieke" grondrechten worden getoetst. Klassieke grondrechten zijn vrijheidsrechten zoals vrijheid van meningsuiting. Sociale grondrechten, zoals het recht op werkgelegenheid en een schone leefomgeving, zullen onder het huidige toetsingsverbod blijven vallen.
Om het verbod af te schaffen is een grondwetswijziging nodig. Hiervoor is het akkoord nodig van tweede derde meerderheid van de Tweede en Eerste Kamer.
Volledige tekst Grondwet (Ministerie van Binnenlandse Zaken)
Beknopt overzicht Grondwet (Eerste Kamer)
Opstel over toetsing aan Grondwet (Rechtenforum.nl)
Kamer: toets wet aan Grondwet (NRC)
De wet en de Grondwet (NRC)
Kabinet kan leven met beroep op Grondwet (Zibb.nl)
Memorie van Toelichting bij wetsvoorstel 28331 (uitleg bij voorstel, bevat bijlage met grondrechten die voor toetsing in aanmerking komen)
9-7- ’09 Website Staatscommissie Grondwet
30-7-‘09 Website Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten